gEDA - Linux'ta Elektronik Dizayn
gschem - Elektranik devre şematik tasarım programı

gshem - Elektronik devre şematik tasarım programı - 040507
Tanju Taşçılar - tanju@elektronist.com
Registered Linux User #283274

gschem - Elektronik Devre Şematik Tasarım Programı

Linux'ta elektronik tasarım ve otomasyon programları gEDA - GPL Electronic Design Automation adı altında oldukça kapsamlı bir proje olarak geliştiriliyor. Projenin internetteki ana sayfası olan http://www.geda.seul.org içinde projeye dahil olan alt projeler yer alıyor.

gschem, gEDA projesinin temel programı. Elektronik devrelerin şematik olarak elektronik ortamda tasarlanması için Ales Hvazda tarafından yazılmış ve sürekli geliştirilmekte olan bir program.

Programın son sürümü 20040111 sürümü. Daha önceki sürümün rpm dosyaları Mandrake Linux için Contrib alanında bulunabiliyor. Ancak yeni sürümü kurmak daha iyi. Yeni sürümü ise kaynak kodlarından derleyerek kurabiliyoruz. Bu işlem biraz zaman alsa da burada verilecek olan ipuçlarını kullandığınızda sorunsuz olarak yapılabiliyor. Programın kurulması için birden fazla paketin sıra ile yüklenmesi gerekiyor. Bunlardan bazılarını kurmasanız da olabilir ama kurarsanız daha iyi olur.

Kuruluma başlamadan önce sisteminizde aşağıdaki paketlerin olup olmadığını kontrol edip yoksa yüklemelisiniz. Bu listedeki sürüm numaraları Mandrake Linux 9.1 içindir. Sizin sisteminizde sürümler farklı olabilir. Paketlerin sayısı sizi endişelendirmesin, normal olarak bunların çoğu sisteminizde yüklü oluyor.

guile-1.6.0-1mdk
libguile12-1.6.0-1mdk
libguile12-devel-1.6.0-1mdk

gtk+2.0-2.2.1-2mdk
libgtk+1.2-1.2.10-32mdk
libgtk+1.2-devel-1.2.10-32mdk

libglib1.2-devel-1.2.10-6mdk
pkgconfig-0.25.0-1mdk
zlib1-devel-1.1.4-5mdk
libpng3-1.2.5-2mdk
libpng3-devel-1.2.5-2mdk

libltdl3.devel-1.4.3-1mdk

Kurulacak paketler sırası ile şöyle:

libgdgeda-2.0.15.tar.gz
libgeda-2004011.tar.gz
geda-symbols-2004011.tar.gz
geda-gschem-2004011.tar.gz
geda-gnetlist-2004011.tar.gz
geda-gsymcheck-2004011.tar.gz
geda-2004011.tar.gz
geda-utils-2004011.tar.gz
geda-docs-2004011.tar.gz
geda-examples-2004011.tar.gz

İşe bu paketleri indirip her zaman olduğu gibi bu işler için kullandığınız bir dizine kopyalamakla başlıyoruz. Bu arada md5sum'larını da kontrol etmeyi unutmayın. Ben bunun için kendi home dizinimde bir yeri tercih ediyorum. Bu durumda dosyalara root yetkisi gerektirmeden doğrudan erişim hakkım bulunuyor. Bazı durumlarda kaynak üzerinde değişiklik yapmak gerektiğinde işe daha fazla yarıyor. Daha sonra en kolay olarak bir konqueror penceresinde dosyaların bulunduğu dizine gelip hepsini seçtikten sonra sağ menüden Buraya Aç seçeneğini kullanıp tek işlem ile bütün paketlerin açılmasını sağlayabiliriz. Her paket kendi dizinine açılacaktır.

Bundan sonra klasik kaynak kodundan derleyerek program kurma işlemi başlıyor. Bu işlemde yukarda verilen kurulum sırasına göre her paketin dizinine gidip

./configure
make
make install

komutlarını kullanacağız. Burada ./configure komutu program için sistemi analiz eder ve sonuçlarını bir sonraki işlemde kullanmak üzere gerekli dosya veya dosyaları oluşturur. Sonraki make komutu ise ./configure ile oluşturulmuş dosyalara göre gerekli derleme işlemlerini yapar. Buraya kadar olan işlemler sıradan kullanıcı hakları ile yapılabilirken en son işlem olan make install işlemi root haklarını gerektirir. Bu işlemde derlenmiş olan dosyalar sistemde gerekli yerlere, ki bunlar genellikle root hakları gerektiren yerlerdir, kopyalanır.

Bir kullanıcı terminali açıyoruz ve libgdgeda-2.0.15.tar.gz dosyasının açıldığı libgdgeda-2.0.15 dizinine gidiyoruz. ./configure ve make işlemlerini burada uyguluyoruz. Eğer normalde kurulmamış olan libltdl3.devel-1.4.3-1mdk paketi işleme başlamadan önce kurulmadıysa hata ile karşılaşırız. Bu durumda paketi kurup tekrar ./configure ve make işlemlerini yapmamız gerekir. Bu paketin make işlemi PIII-650 işlemcili Compaq Armada E500 dizüstü bilgisayarda 55 sn kadar sürdü.

İşlem başarıyla tamamlandıktan sonra bir root terminali açıp libgdgeda paketinin açılmış olduğu dizine gelip make install komutu ile paketi sisteme yerleştiriyoruz.

Sıradaki paket olan libgeda-2004011.tar.gz paketini kurmak için normal kullanıcı terminalinde libgeda-20040111 dizinine geçiyoruz. Bu paket için ./configure işlemini uygulamadan önce terminalden

export PKG_CONFIG_PATH=/usr/local/lib/pkgconfig/	

satırını giriyoruz. Aksi halde libgdgeda.pc dosyasını bulamadığından şikayet ediyor. Komutu girmeden bir deneyip ne gibi sonuç elde edildiğini görebilirsiniiz. Açtığınız terminalde tanımlanan bu değişken daha sonraki paketlerin kurulumunda da gerekiyor. İşleme aynı terminalde kapatmadan devam ederseniz kurulum tamamlanana kadar bir daha girmeniz gerekmiyor. Kurulumdan sonra ise bu değişkene ihtiyaç olmuyor. Eğer sisteminizde libguile12-devel-1.6.0-1mdk paketi kurulu değilse guile-config bulunamadığı için hata alıyorsunuz. Bu paket için süre 2 dak 55 sn. oldu.

Root terminalinde libgeda-20040111 dizinine geçip make install komutu ile işlemi tamamlıyoruz.

Sıradaki paket olan geda-symbols-20040111.tar.gz için yine ilgili dizine gidip ./configure ve make işlemlerini yapıyoruz. Bu paket daha çok veri tipi dosyalar içerdiğinden olsa gerek make işlemi çok kısa sürüyor. Ancak root konsolundan başlatılan make install işlemi 20 sn kadar sürüyor.

Bundan sonraki paketlerde öncekilerde olduğu gibi sorunlara rastlamıyoruz. İşlemler kullanıcı terminalinde ./configure ve make daha sonra root terminalinde make install konutlarıyla bitiyor. gschem paketi 1 dk 50 sn, netlist paketi 30 sn, gsymcheck paketi 14 sn, geda paketi 30 sn, utils paketi 20 sn zaman alırken, docs ve examples paketlerinin make işlemleri çok kısa sürüyor.

Bu işlemler sonunda programın kurulmuş olması gerekiyor. Çalıştırmak için bir terminalden geda veya gschem yazıyoruz. O da ne?

[tux@tuxland tux]$ geda
gschem: error while loading shared libraries: libgeda.so.20: cannot open shared object file: No such file or directory
[tux@tuxland tux]$ gschem
gschem: error while loading shared libraries: libgeda.so.20: cannot open shared object file: No such file or directory
[tux@tuxland tux]$ geda
gschem: error while loading shared libraries: libgdgeda.so.6: cannot open shared object file: No such file or directory

Benzeri mesajlarla karşılaşıyoruz. Sisteme baktığımızda .so uzantılı library dosyalarının özel olarak belirtilmediğinde /usr/lib dizininde bulunabilecek olan libgeda.so.20 ve libgdgeda.so.6 isimli dosyaların olmadığını görüyoruz. Bunun yerine /usr/local/lib dizininde libgeda.so.20.0.0 ve libgdgeda.so.6.0.0 dosyalarının bulunduğunu görüyoruz. Programın bu dosyaları bulabilmesi için bir root terminalinden aşağıdaki komut satırlarını girerek gereken sembolik linkleri oluşturuyoruz.

[root@tuxland tux]# ln -s /usr/local/lib/libgeda.so.20.0.0 /usr/lib/libgeda.so.20
[root@tuxland tux]# ln -s /usr/local/lib/libgdgeda.so.6.0.0 /usr/lib/libgdgeda.so.6

Artık programımız çalışıyor. Şu aşamada açacağımız bir terminalden veya Alt+F2 ile açılan pencereden gschem girerek programımızı çalıştırabiliriz. Sürekli kullanım için masaüstüne bir kısayol oluşturabilir ve menü sistemine bir girdi ekleyebiliriz.

İlk bakışta basit bir elektronik şema çizim programı gibi görülen gschem aslında size buzdağının su üstündeki ucunu gösteriyor. Bu yazıda kısa bir tanıtımını bulacağınız programın oldukça kapsamlı dökümanları bulunuyor. Program aslında devre şemasının çizilmesi ile başlayan ve spice gibi devre analiz programları ile devam eden elektronik ortamda devre tasarım sürecenin bir parçası. Çizimini yaptığınız devrelerin yazıcıdan çizim çıktısını alabileceğiniz gibi elde edilen dosyalardan simülasyon ve analiz programları için gereken dosyaların da üretilmesini sağlıyorsunuz. Unix/Linux ortamında bu işlemler yaygın olarak yapılıyor. Unutmamak gerekir ki bizdekinin aksine Avrupa ve özellikle Amerika'daki üniversitelerin çoğunda Unix (Belki de yavaş yavaş yerini alan Linux) sistemleri yaygın olarak kullanılıyor.

Devre çizim programlarını daha önce kullanmış olanların pek zorluk çekmeyeceği program ile çizime genellikle sayfa çerçevesi ile başlanır. Başlık yazılır ve çizime geçilir. Çerçeve için hazır olan komponentler kullanılabilir. Bunun için menüden komponent eklemeyi veya menü butonunu kullanarak açılan komponent tarayıcıdan istenilen komponenti seçip kullanmayı tercih edebiliriz.

Bu aşamada birimler konusunda bir uyarıda bulunmak gerekiyor. Hazır bulunan komponentler ve sizin hazırlayacağınız komponentler için 1/10" olarak birimler kullanılıyor ve kullanımı isteniyor. Böyle bir kullanımın sonucunda A4 ölçekli bir sayfa çerçevesini seçerseniz sonuçta çok küçük bir çizim alanı elde ediyorsunuz. Eğer devreniz çok alan kaplayacak ve çok sayfalı çizim istemiyorsanız A0 ölçeğine kadar büyük bir çerçeve seçebilirsiniz.

Bunun sonuç üzerinde bir zararı olmuyor. Çünkü yazdırma işlemi sırasında kullanacağınız kağıt ölçüsü size soruluyor.

Print - yazdırma işlemi sonucunda istediğiniz ölçüdeki kağıt üzerine basılacak boyutta ps (PostScript) dosyası oluşuyor. Bu dosya Ghostscript programı ile yazdırılabiliyor. Bu Unix'vari davranış programın yalnızca Linux için değil Unix ortamında da kullanılabilecek şekilde yazılmasından kaynaklanıyor.

Çizime komponentleri ekleyerek devam ediyoruz. Komponentler arası hat bağlantıları tek hatlar ve bus olarak adlandırılan çoklu hatların tek olarak gösterildiği hatlar olarak çizilebiliyor.

Kullanılan objelerin attribute adı verilen özellikleri eklenip değiştirilerek kullanılabiliyor. Bu işlem biraz zaman alsa da elde edilecek dosyalardaki parametre gerekliliğinden kaynaklanıyor.

Çizime yerleştirilmiş olan objeler ve diğer komutlara ulaşım için sağ tıklama ile açılan menü çok kullanılan bir araç.

Bu menü ve ana menü ile birçok şey yapılabiliyor. Ancak sistemde hemen hemen her iş için kısayol tuşları bulunuyor. Bunların bir kısmı tek tuş ile gerçekleştirilebilirken çoğu da sırasıyla birden fazla tuşa basılması ile uygulanabiliyor. Örnek olarak tüm çizimin görüntülenmesi için (View Extends) sırası ile v ve e tuşlarına basılıyor.

Programın kurulumu ile çok miktarda hazır komponent geliyor. Yine de kendi komponentlerinizi hazırlamak isterseniz aynı program komponent hazırlamak için de kullanılıyor. Komponent hazırlanması için oldukça kapsamlı bir kılavuz kurulum sırasında sisteme yerleştiriliyor. Kullanıldığı amaca uygun olarak eklenmesi gereken paremetreler nedeniyle komponent hazırlamak biraz uzun zaman alabiliyor ve dikkat gerektiriyor. Kurulum sırasında yüklenen dökümanları

/usr/local/share/doc/geda-doc

dizininde bulabilirsiniz. Bunlar geda-doc paketi ile kuruluyor.

gschem programının çıktıları pcb programında da kullanılıyor. Basit devre tasarımları için pek gerekli gibi görünmeyen bu tip bir çalışma çizimin çok kapsamlı ve karmaşık olduğu bilgisayar devreleri gibi devrelerde büyük önem taşıyor. gschem ile tasarlanan devre pcb programına aktarılıyor. Orada ister otomatik ister elle yapılan yerleştirmeden sonra pcb programının autorout özeliği kullanılarak hızlı bir şekilde sonuç elde edilebiliyor. Proje bir kez tamamlandığında başka yöntemler kullanıldığında büyük zaman kaybına yol açabilecek değişiklikler bu yöntemle çok kısa zamanda tamamlanabiliyor.

Elektronist - Linux
gschem - Elektronik devre şematik tasarım programı

Bu ve ilişkilendirilmiş yazılar GPL lisansına göre yayınlanmaktadır. Bütün hakları yazarına aittir. Yazarının ismi belirtilerek serbestçe dağıtılabilir ve kullanılabilir. Ancak bunların hiçbiri, hiçbir şekilde ve şartta GPL lisansı haricinde kullanılamaz. Burada yer alanları bulundurmaktan, kullanmaktan veya alıntı yapmaktan dolayı hiçbir sunucu, servis veya protokol, yazı veya içeriği üzerinde hak iddia edemez. info@elektronist.com